Blavatsky’nin düşünce dünyasında basit bir anlatım aracı değil, bilincin henüz kelimelere sığmayan katmanlarıyla temas kurmasını sağlayan kadim bir köprü olarak konumlanır; çünkü ona göre sözcükler zihnin sınırları içinde dolaşırken, semboller bu sınırların ötesine geçerek insanı düşünmeye değil, idrak etmeye zorlar. Blavatsky, sembollerin doğrudan açıklama yapmamasını bir eksiklik olarak değil, bilinçli bir gereklilik olarak görür; zira açıkça anlatılan her bilgi, zihni pasif bir alıcıya dönüştürürken, sembol insanı aktif bir çözücü haline getirir ve bu çözme süreci, kişinin kendi bilinç derinliği ölçüsünde gerçekleştiği için, her sembol farklı bireylerde farklı kapılar açar.
Bu nedenle ezoterik öğretilerde sembol, tek bir anlamı işaret eden bir işaret değil, çok katmanlı bir gerçekliğin eş zamanlı yansımasıdır; bir üçgen yalnızca geometrik bir şekil değilken, aynı anda ilahi ilke, bilinç düzeni ve evrensel dengeyi temsil edebilir ve bu anlamlar, ancak kişinin içsel algı eşiği genişledikçe görünür hale gelir. Blavatsky’ye göre sembolün asıl gücü, zihni hazır bilgiyle doldurmak yerine, onun sınırlarını fark ettirmesinden gelir; insan, bir sembolle karşılaştığında onu tam olarak açıklayamadığını hissettiği anda, bilincinin henüz keşfetmediği alanlarla yüzleşir ve bu yüzleşme, gerçek öğrenmenin başlangıç noktasıdır.
Bu bağlamda semboller, bir öğretmenin verdiği cevaplar değil, ustaca bırakılmış sorular gibidir; sembol açıklanmak için değil, zamanla içsel olarak açılmak için vardır ve erken çözülmeye zorlanan bir sembol, hakikatin kendisi olmaktan çıkarak yalnızca entelektüel bir dekor haline gelir.
Blavatsky’nin sembollere verdiği merkezi önem, modern dünyadaki yüzeysel spiritüel yaklaşımın tam karşısında durur; çünkü sembolü yalnızca estetik bir unsur ya da gizemli bir şekil olarak görmek, onun dönüştürücü niteliğini yok eder ve sembol, bilinci yükselten bir anahtar olmaktan çıkarak sıradan bir süse dönüşür. Teozofi’de sembol dili, bilincin gelişim sürecine göre kademeli olarak çalışır; aynı sembol, farklı yaşam evrelerinde farklı hakikatler fısıldar ve bu durum, hakikatin değişken olduğundan değil, ona bakan bilincin sürekli evrim geçirmesinden kaynaklanır.
Blavatsky için sembol, öğretinin kendisi değildir; öğretinin taşıyıcısıdır ve bu taşıyıcı, insanı dogmaya bağlamaz, aksine onu kendi içsel sezgisel merkezine yönlendirir, çünkü gerçek bilgi, dışarıdan aktarılan değil, içerde hatırlanan bir şeydir. Sonuçta sembolün dili, Blavatsky’nin dünyasında anlaşılmak için değil, yaşanmak için vardır; açıklama isteyen zihni susturur, sezgiyle dinleyen bilinci uyandırır ve insanı şu sessiz gerçekle baş başa bırakır: hakikat konuşmaz, kendini gösterir, fakat yalnızca bakmayı bilenlere.
