Antik Mısır’da Ameliyat ve İyileştirme Sanatı
Antik Mısır’da ameliyat olgusu, çoğu zaman kulaktan dolma “ilkel tıp” anlatılarının ötesinde, sistemli gözlem, deneyimle yoğrulmuş pratik bilgi ve şaşırtıcı bir rasyonellik içeren bir iyileştirme anlayışına dayanıyordu; Nil kıyılarında görev yapan hekimler, hastalığı yalnızca tanrıların öfkesiyle açıklamakla yetinmeyip, bedenin içinde gerçekleşen fiziksel bozulmaları tanımlamaya, sınıflandırmaya ve mümkün olan durumlarda doğrudan müdahale etmeye cesaret eden ilk topluluklardan biri olmuşlardı. Bugün Antik Mısır cerrahisine dair en güvenilir bilgilerimiz, özellikle Edwin Smith Papirüsü sayesinde ortaya çıkmaktadır; bu papirüs, yaklaşık MÖ 1600 yılına tarihlense de çok daha eski metinlerin kopyası kabul edilir ve içinde kafa travmaları, omurga yaralanmaları, açık yaralar ve kemik kırıkları gibi durumlar şaşırtıcı bir bilimsel disiplinle ele alınır, hekim önce hastayı gözlemler, sonra yarayı tarif eder, ardından “tedavi edilebilir”, “takip edilmelidir” ya da “tedavi edilemez” gibi kararlar verir ki bu yaklaşım, modern tıbbın teşhis ve prognoz kavramlarının çok erken bir yansımasıdır.
Cerrahi müdahalelerde kullanılan aletler çoğunlukla bakırdan yapılmış neşterler, keskin uçlu bıçaklar, kemik kesmeye yarayan testereler ve doku tutmaya uygun basit pens benzeri araçlardan oluşuyordu; bu aletlerin bazıları mezarlarda bulunmuş, bazıları ise duvar kabartmalarında ve mezar resimlerinde betimlenmiştir ve bu da ameliyatın istisnai değil, bilinen ve uygulanan bir yöntem olduğunu göstermektedir. Ağrı kontrolü modern anlamda mümkün olmasa da Antik Mısırlılar afyon, mandragora ve güçlü bitkisel karışımlar kullanarak hastayı sersemletmeye, bilincini kısmen bastırmaya çalışmış, böylece cerrahi müdahaleyi katlanılabilir hale getirmişlerdir; bu uygulamalar, ilkel de olsa anestezi fikrinin çok erken bir dönemde sezgisel olarak kavrandığını düşündürür.
En dikkat çekici noktalardan biri, enfeksiyonla mücadele konusundaki sezgisel bilgidir; Mısırlı hekimler mikroorganizmaların varlığını bilmeseler de balın, reçinenin ve bazı bitkisel yağların yaralar üzerinde iyileştirici ve koruyucu etkisi olduğunu fark etmiş, açık yaralara bal sürmüş, keten bandajlarla sararak hem kanamayı kontrol altına almış hem de iyileşmeyi desteklemişlerdir; günümüzde balın antibakteriyel özellikleri bilimsel olarak kanıtlanmış olup, bu durum Antik Mısır uygulamalarının rastlantıdan ibaret olmadığını açıkça ortaya koyar. Kafatası ameliyatları, yani trepanasyon, Antik Mısır cerrahisinin en çarpıcı örneklerinden biridir; bazı mumyaların kafataslarında açılmış deliklerin çevresinde kemik dokusunun yeniden oluştuğu görülmüş, bu da hastaların ameliyat sonrası bir süre daha yaşadığını kanıtlamıştır ve cerrahinin yalnızca çaresiz vakalarda değil, bilinçli bir tedavi yöntemi olarak uygulandığını göstermektedir.
Bununla birlikte Antik Mısır’da ameliyat, salt fiziksel bir müdahale olarak görülmezdi; beden ile ruhun birbirinden ayrılamayacağına inanıldığı için cerrahi işlem sırasında büyüsel sözler söylenir, koruyucu dualar okunur ve tanrılardan yardım dilenirdi, yani bıçak ile dua yan yana yürür, bilim ile inanç aynı odada nefes alırdı. Sonuç olarak Antik Mısır ameliyatları, modern cerrahinin doğrudan atası olmasa bile, insan bedenini anlamaya yönelik sistemli çabanın, korkuya rağmen denemenin ve bilgiyi nesilden nesle aktarma iradesinin çok erken bir ifadesi olarak değerlendirilmeli; bu uygulamalar, tıbbın tarih sahnesine çıkarken karanlıkta ilerlediği ama her adımda biraz daha aydınlandığı uzun yolculuğun en eski ve en cesur duraklarından birini temsil etmektedir.
Kaynak:British Museum ve Smithsonian Institution Antik Mısır tıp koleksiyonları
