İnsan tek başınayken mantıklı, sorgulayan ve görece tutarlı kararlar alabilen bir varlık gibi görünürken, bir kalabalığın parçası haline geldiği anda düşünce biçiminin, duygusal tepkilerinin ve hatta ahlaki sınırlarının fark edilmeden değişmeye başlaması, yüzyıllardır hem psikolojinin hem de sosyolojinin en sessiz ama en güçlü sorularından birini doğurur: Ortaya çıkan bu davranışlar gerçekten bilinçli bir manipülasyonun sonucu mudur, yoksa insan doğasının kaçınılmaz bir kitle refleksi midir? Manipülasyon kavramı çoğu zaman kasıtlı, planlı ve yöneten bir iradeyi işaret eder; bir mesajın, bir korkunun ya da bir vaadin bilinçli olarak tasarlanıp insanların algılarına en savunmasız oldukları noktadan yerleştirilmesini içerir ve bu yönüyle manipülasyon, görünmez bir elin zihinsel direksiyonu ele alması gibidir. Ancak kitle davranışı her zaman bu kadar organize ve merkezi değildir; bazen kimsenin özellikle yönlendirmediği halde, insanların aynı anda aynı duyguyu hissetmesi, aynı korkuya kapılması ya da aynı tepkiyi vermesi, manipülasyon kadar güçlü ama çok daha dağınık bir etki yaratır.
Kitle davranışının en çarpıcı özelliği, bireysel sorumluluğun buharlaşmasıdır; insan kalabalığın içinde kendi sesini değil, çoğunluğun gürültüsünü duymaya başladığında, “ben ne düşünüyorum” sorusu yerini fark edilmeden “herkes ne yapıyor” sorusuna bırakır. Bu noktada davranışı tetikleyen şey her zaman bir manipülatör değildir; bazen yalnız kalma korkusu, dışlanma endişesi ya da yanlış tarafta durma ihtimali, insanı hiç inanmadığı fikirleri savunur, hiç istemediği tepkileri verir hale getirebilir. Manipülasyon ile kitle davranışı arasındaki çizgi tam da burada bulanıklaşır; çünkü başarılı bir manipülasyon, çoğu zaman kitle davranışının doğal reflekslerini kullanır. İnsanlar zaten korkmaya, ait olmaya, onaylanmaya ve korunmaya yatkındır; manipülasyon bu eğilimleri sıfırdan yaratmaz, var olan eğilimleri hızlandırır, yönünü değiştirir ve meşrulaştırır. Bu nedenle çoğu zaman insanlar manipüle edildiklerini değil, “zaten herkes böyle düşünüyor” diyerek doğal bir sürecin parçası olduklarını sanırlar.
Öte yandan her kitlesel davranışı manipülasyon olarak etiketlemek de yanıltıcıdır; çünkü insan sosyal bir varlıktır ve duygular, özellikle belirsizlik ve tehdit anlarında, tıpkı bir dalga gibi yayılma eğilimindedir. Bir ortamda kaygı yükseldiğinde, bu kaygının nedenini tam olarak bilmeyen insanlar bile beden dillerinden, ses tonlarından ve genel atmosferden etkilenerek aynı ruh haline girebilir ve bu durum, herhangi bir gizli yönlendirme olmadan da güçlü bir kolektif davranış ortaya çıkarabilir. Asıl tehlikeli olan nokta, manipülasyon ile kitle davranışının iç içe geçtiği anlardır; çünkü bu durumda birey hem dışsal mesajlarla yönlendirilir hem de kalabalığın içinde kendi kararını verdiğini sanarak savunma mekanizmasını tamamen kapatır. İnsan “beni kimse zorlamadı” derken, aslında zorlayan şey tek bir kişi değil, çoğunluğun görünmez baskısıdır ve bu baskı, doğrudan emirlerden çok daha etkili olabilir.
Sonuçta soru şuna evrilir: İnsan gerçekten manipüle mi ediliyor, yoksa kalabalığın içinde olmanın konforunu mu seçiyor? Çoğu zaman cevap ikisinin arasında bir yerdedir. Çünkü manipülasyon, ancak kitle davranışı buna izin verdiğinde etkili olur ve kitle davranışı da ancak birey sorgulamayı bıraktığında kontrolsüz hale gelir. Bu yüzden en güçlü savunma, kime karşı olduğundan çok, neyi neden düşündüğünü fark edebilme cesaretidir. Kalabalığın içinde bile kendi zihninin sesini duyabilen insan, ne manipülasyonun kolay hedefi olur ne de sürüklenen bir kitle parçası.
