Taşlaşan Ordu
Terracotta’dan Önce Bulunan Askerler
Tarihin ironilerinden biri şudur: Bazı keşifler, büyüklükleri nedeniyle değil, zamanından önce ortaya çıktıkları için görmezden gelinir; Çin’de Terracotta Ordusu’nun 1974’te dünyaya duyurulmasından çok daha önce, farklı bölgelerde tekil halde bulunan ve resmi kayıtlara “taş asker” olarak geçen heykeller de tam olarak bu kaderi paylaşmıştır. Bu figürler, bir orduyu temsil edecek sayıda değildir; tam tersine, tek başlarına, izole alanlarda, çoğu zaman tarım kazıları sırasında ortaya çıkmış, yerel kayıt defterlerine not düşülmüş ve ardından sessizce unutulmuştur. Bu taş askerlerin en dikkat çekici özelliği, sanatsal üsluplarının ait oldukları varsayılan dönemle örtüşmemesidir; MÖ 3. yüzyıl Çin’inde yaygın olan stilize ve sembolik heykel anlayışının aksine, bu figürlerde yüz hatları şaşırtıcı derecede bireyseldir, elmacık kemikleri, göz çukurları, hatta dudak kıvrımları belirgin biçimde farklıdır ve bu durum, onları birer “temsilden” çok “portre”ye yaklaştırır. Üstelik zırh detayları, Terracotta askerlerinde gördüğümüz standartlaşmış kalıplardan ziyade, farklı birliklere ait olabilecek çeşitlilik gösterir.
Arkeolojik açıdan daha da rahatsız edici olan nokta, bu figürlerin bağlamsızlığıdır; ne bir mezar kompleksi, ne bir tapınak alanı, ne de bilinen bir anıt yapıyla ilişkilendirilebilirler. Topraktan tek başlarına çıkarlar, çevrelerinde askeri kamp izleri, silah kalıntıları ya da ritüel objeler bulunmaz. Bu durum, “neden burada” sorusunu, “kime ait” sorusundan daha baskın hale getirir. Bazı Çinli araştırmacıların saha raporlarında dikkat çeken bir başka unsur ise, bu heykellerin bulunduğu bölgelerde olağandışı manyetik ölçümler kaydedilmiş olmasıdır; pusula sapmaları, metal içermeyen taş bir figür için beklenmeyecek düzeydedir ve bu sapmaların, heykelin çıkarılmasından sonra normale döndüğü belirtilmiştir. Resmi yayınlarda bu veriler genellikle “ölçüm hatası” olarak geçiştirilir, ancak tekrar eden kayıtlar, bu açıklamayı zayıflatır.
Tarihsel anlatının kırıldığı nokta burada başlar: Eğer Terracotta Ordusu, İmparator Qin Shi Huang’ın ölümden sonraki dünyada da ordusunu yanında istemesinin bir ürünü ise, ondan önce bulunan bu taş askerler neyi temsil etmektedir? Bazı alternatif yorumlar, bu figürlerin bir “deneme aşaması” değil, çok daha eski ve kayıp bir askeri ritüel geleneğin kalıntıları olabileceğini öne sürer. Hatta bazı metinlerde geçen “taşa geçirilen muhafızlar” ifadesinin, metafor değil, doğrudan bir uygulamaya işaret ettiği bile tartışılmıştır. Daha da düşündürücü olan, bu tekil heykellerin bazılarının yüz ifadelerinde belirgin bir gerilim ve tetikte olma hali sezilmesidir; ne zafer, ne huzur, ne de ölüm dinginliği vardır, sanki bir anın içine kilitlenmişlerdir. Bu durum, onları birer mezar objesinden ziyade, “bekleyen” varlıklar gibi algılatır ve belki de asıl rahatsız edici soru burada ortaya çıkar: Bu askerler kimi, neye karşı ve hangi zaman için beklemektedir?
Terracotta Ordusu bugün insanlığın en büyük arkeolojik harikalarından biri olarak kabul edilirken, ondan önce bulunmuş bu taş askerler hala arşiv diplerinde sessizce durur; belki de tarihin bize fısıldadığı şudur: Bazı keşifler, gerçek değerlerini ancak daha büyük bir hikaye ortaya çıktığında kazanır ve bazı ordular, büyüklükleriyle değil, yalnızlıklarıyla gizemli hale gelir.
