Hollanda’nın ticaret savaşları, kılıçların ve orduların gölgesinde değil, limanlarda, deniz rotalarında, sigorta sözleşmelerinde ve ticaret gemilerinin ambarlarında yürütülmüş; modern kapitalizmin, küresel ticaretin ve ekonomik rekabetin ilk sert örneklerini barındıran uzun ve çok katmanlı bir mücadeleler zinciri olarak tarihe kazınmıştır. Yüzyıla gelindiğinde, küçük yüzölçümüne rağmen büyük bir ticari akla sahip olan Hollanda Cumhuriyeti, İspanya’ya karşı verdiği bağımsızlık mücadelesinden yalnızca siyasi olarak değil, ekonomik olarak da güçlenerek çıkmış ve bu güçlenme, onu dönemin en büyük denizci ve ticaret imparatorluklarından biri haline getirmiştir; çünkü Hollandalılar, fethetmekten çok taşımayı, sömürmekten çok dağıtımı ve hükmetmekten çok kontrol etmeyi tercih eden bir ticaret anlayışı geliştirmiştir.
Bu dönemde Hollanda’nın asıl rakibi, doğal olarak İngiltere olmuştur; iki ülke de denizlere hakim olmanın yalnızca askeri değil, ekonomik üstünlük anlamına geldiğini çok iyi bildiği için, 1652–1674 yılları arasında yaşanan İngiliz–Hollanda Deniz Savaşları, tarihteki ilk gerçek anlamda “ticaret merkezli savaşlar” olarak kabul edilir. Bu çatışmalar, görünürde donanmalar arasında yaşansa da özünde kim daha ucuza taşır, kim daha hızlı dağıtır ve kim pazarı kilitler sorularının silahlı cevabıdır. İngiltere’nin çıkardığı Navigation Acts (Seyrüsefer Yasaları), Hollanda ticaretine doğrudan bir darbe niteliği taşımış; bu yasalar, İngiltere’ye yapılan ithalatın yalnızca İngiliz gemileriyle ya da malın üretildiği ülkenin gemileriyle taşınmasını şart koşarak, Avrupa’nın “nakliyecisi” konumundaki Hollanda’yı devre dışı bırakmayı hedeflemiştir. Hollanda ise buna donanmasını büyüterek, sigorta sistemlerini geliştirerek ve ticaret şirketlerini daha agresif hale getirerek karşılık vermiştir.
Bu süreçte kurulan Hollanda Doğu Hindistan Şirketi (VOC) ve Batı Hindistan Şirketi, yalnızca ticari kuruluşlar değil, kendi ordusu, kendi hukuku ve kendi diplomatik yetkileri olan yarı-devlet yapılarıdır; bu şirketler aracılığıyla Hollanda, Uzak Doğu’dan baharatı, Amerika’dan şekeri, Afrika’dan ticaret ağlarını kontrol altına almış ve ekonomik savaşları devlet bütçesini yormadan, şirketler üzerinden yürütmeyi başarmıştır. Hollanda ticaret savaşlarının en çarpıcı yönlerinden biri, bu mücadelelerin ekonomik zekaya dayalı olmasıdır; çünkü Hollandalılar çoğu zaman doğrudan çatışmaya girmek yerine, rakiplerinin ticaret yollarını sigorta krizleriyle, fiyat kırma stratejileriyle ve liman ambargolarıyla zayıflatmayı tercih etmiş, böylece savaşın maliyetini düşürürken etkisini artırmıştır. Bu yaklaşım, günümüz ekonomik yaptırımlarının ve ticaret ambargolarının tarihsel öncüsü olarak kabul edilir. Ancak bu ticari üstünlük sonsuza kadar sürmemiştir; 18. yüzyıla gelindiğinde İngiltere’nin sanayi gücü, nüfus avantajı ve daha merkezi bir devlet yapısı, Hollanda’nın esnek ama sınırlı kapasitesini aşmış ve küresel ticaretin ağırlık merkezi yavaş yavaş Londra’ya kaymıştır. Yine de Hollanda, bu savaşları kaybetmiş bir güç olarak değil, modern ticaretin kurallarını yazan akıl olarak tarihteki yerini almıştır.
Sonuç olarak Hollanda ticaret savaşları, bize şunu açıkça gösterir: Tarihi her zaman ordular kazanmaz; bazen en güçlü silah, doğru rota, en etkili strateji ise zamanında yapılan ticaret hamlesidir. Hollanda’nın denizlerde verdiği bu sessiz ama sert mücadeleler, bugünkü küresel ekonomik rekabetin temel taşlarını döşemiş ve savaş kavramının yalnızca cephelerde değil, piyasaların derinliklerinde de yaşandığını insanlığa erken bir tarihte öğretmiştir.
