Büyük İskender, yalnızca ordulara hükmeden bir komutan ya da haritaları yeniden çizen bir fatih değil, insanlık tarihinin yönünü değiştiren bir bilinç kırılması olarak ortaya çıkmış, yaşadığı çağın siyasi, kültürel ve zihinsel sınırlarını aşarak fetih kavramını salt toprak kazanımından çok daha derin bir anlama taşıyan istisnai bir figürdür. Makedonya Kralı II. Filip’in oğlu olarak dünyaya gelen İskender, çocukluğundan itibaren yalnızca savaş sanatıyla değil, felsefe, bilim ve mitolojiyle de yoğrulmuş, özellikle Aristoteles’in öğrencisi olması sayesinde gücü kör bir şiddet aracı olarak değil, bilgiyle yönlendirilmesi gereken bir irade olarak algılamayı öğrenmiş, bu da onu çağdaşlarından ayıran temel zihinsel üstünlüğe dönüştürmüştür.
Henüz yirmi yaşındayken tahta geçtiğinde, Yunan dünyasını birleştirme fikrini yalnızca bir siyasi hedef olarak değil, ortak bir kimlik ve kader inşası olarak gören İskender, Pers İmparatorluğu’na karşı başlattığı seferlerde yalnızca düşmanı yenmekle yetinmemiş, fethettiği coğrafyaların kültürlerini anlamaya, onları kendi dünyasıyla kaynaştırmaya çalışarak tarihte ilk kez gerçek anlamda kozmopolit bir imparatorluk fikrinin temellerini atmıştır. Granikostan, Issosa, Gaugameladan Hindistan içlerine uzanan seferleri boyunca İskender’in askeri dehası, sayısal üstünlükten çok stratejik öngörü, psikolojik üstünlük ve hız üzerine kurulmuş, ordusunu neredeyse tek bir beden gibi hareket ettirebilme yeteneği, onun savaş alanında bir komutandan çok bir bilinç merkezi gibi algılanmasına yol açmıştır.
Ancak Büyük İskender’i yalnızca kazandığı savaşlarla tanımlamak, onun asıl mirasını eksik bırakır; çünkü İskender, fethettiği şehirlerde Yunan kültürünü zorla dayatmak yerine, yerel geleneklerle sentezlemeyi tercih etmiş, bu yaklaşım sonucunda ortaya çıkan Helenistik dünya, bilimden sanata, felsefeden mimariye kadar yüzyıllar boyunca sürecek bir etkileşim alanı yaratmıştır. İskender’in kendisini tanrısal bir kökene bağlama eğilimi, özellikle Mısır’da Amon Ra’nın oğlu olarak kabul edilmesiyle güç kazanmış, bu durum onun yalnızca siyasi değil, sembolik ve ruhsal bir otorite olarak da algılanmasına neden olmuş, böylece iktidarını kılıç kadar mit ve inanç üzerinden de beslemiştir.
Ne var ki bu sınırsız fetih arzusu, bedenin sınırlarına çarptığında, İskender henüz otuz üç yaşında Babil’de gizemli bir şekilde hayata veda etmiş, ardında ne net bir halef ne de sürdürülebilir bir yönetim yapısı bırakabilmiş, bu da onun imparatorluğunu kısa sürede parçalara ayırmış olsa da, bıraktığı zihinsel ve kültürel miras bu dağılmadan etkilenmemiştir. Büyük İskender’in asıl büyüklüğü, haritalarda çizdiği sınırların kalıcılığında değil, insan zihninde açtığı kapılarda saklıdır; Doğu ile Batı arasındaki geçişi mümkün kılan bu figür, farklılıkların çatışmak zorunda olmadığını, aksine birleştiğinde yeni ve güçlü bir dünyanın doğabileceğini göstermiş, bu yönüyle yalnızca geçmişin değil, bugünün ve hatta geleceğin de düşünsel referans noktalarından biri olmuştur.
İskender’in hikayesi, gücün tek başına yeterli olmadığını, asıl belirleyici olanın vizyon, merak ve sınır tanımayan bir zihinsel cesaret olduğunu fısıldayan bir tarih anlatısıdır ve bu yüzden Büyük İskender, aradan geçen binyıllara rağmen hala konuşulmaya, yazılmaya ve yeniden yorumlanmaya devam etmektedir.
