Dolmabahçe Sarayı, yalnızca bir saray değil, Osmanlı’nın son yüzyılının bütün çelişkilerini, ihtişamını, kırılmalarını ve sessiz vedalarını aynı çatı altında toplamış, taşına, mermerine ve avizelerine tarih sinmiş bir mekandır. Çünkü burası bir imparatorluğun hem Batı’ya açılan vitrini, hem de yavaş yavaş içine çekildiği sona tanıklık eden bir sahnedir.
Dolmabahçe’nin inşası, Abdülmecid döneminde, 1843’te başlar ve 1856’da tamamlanır; Topkapı Sarayı’nın geleneksel, içe dönük yapısı artık Osmanlı’nın yeni yüzünü temsil etmemektedir, Avrupa saraylarıyla boy ölçüşecek, modern, görkemli ve diplomatik anlamda “biz hala buradayız” mesajı verecek bir mekana ihtiyaç vardır, işte Dolmabahçe bu ihtiyacın mimariye dönüşmüş hâlidir.
Sarayın Muayede Salonu, yalnızca mimari büyüklüğüyle değil, içinde yaşananlarla da dikkat çeker; yabancı elçiler burada ağırlanmış, saltanat törenleri burada yapılmış, Osmanlı’nın gücünü temsil eden sahneler bu salonda sergilenmiştir. Ancak bu ihtişamın arka planında devletin artan borçları ve ekonomik kırılganlığı da sessizce büyümüştür; öyle ki sarayın maliyeti, imparatorluğun zaten zorlanan hazinesini daha da sarsmıştır.
Dolmabahçe, sadece padişahların değil, tarihin yön değiştirdiği anların da tanığıdır. Osmanlı’nın son dönemlerinde saray, siyasi kararların alındığı, reformların konuşulduğu ama aynı zamanda çözülmenin de derinleştiği bir merkez haline gelir, sarayın koridorlarında artık yalnızca ihtişam değil, endişe ve belirsizlik de dolaşmaktadır.
Cumhuriyet dönemine gelindiğinde Dolmabahçe Sarayı, bu kez başka bir tarihsel yükü sırtlanır; Mustafa Kemal Atatürk, İstanbul’da bulunduğu zamanlarda bu sarayı kullanır ve 10 Kasım 1938 sabahı saat 09.05’te, bugün hala aynı şekilde duran odasında hayata gözlerini yumar, bu an Dolmabahçe’yi yalnızca Osmanlı’nın değil, Türkiye Cumhuriyeti’nin de en derin hafıza mekanlarından biri haline getirir.
O günden sonra sarayın saatleri sembolik olarak 09.05’te durdurulur; bu, zamanın gerçekten durduğu bir an değil, bir milletin kolektif hafızasında donmuş bir duygunun ifadesidir, Dolmabahçe artık sadece bir saray değil, bir veda mekanıdır.
Bugün Dolmabahçe Sarayı’nı gezenler, yalnızca kristal avizeleri, mermer merdivenleri ya da Boğaz’a açılan pencereleri görmez; aynı zamanda bir imparatorluğun Batılılaşma çabasını, ekonomik bedellerini, siyasi dönüşümünü ve bir liderin son nefesini aynı anda hisseder. Çünkü Dolmabahçe’nin asıl gücü mimarisinden değil, yaşanmışlıklarının ağırlığından gelir.
