Blavatsky’nin Teozofi sistemini yapılandırma biçimi, klasik bir öğreti kurmaktan ziyade, insan bilincinin zaman içinde unuttuğu kadim bir haritayı parça parça yeniden görünür kılma çabası olarak okunmalıdır; çünkü o, ne yeni bir din kurma iddiasıyla hareket etmiş ne de kapalı bir inanç sistemi inşa etmeyi amaçlamış, aksine insanlığın farklı dönemlerde, farklı coğrafyalarda ve farklı semboller aracılığıyla temas ettiği aynı öz bilgeliğin tek bir kaynaktan beslendiğini göstermeye çalışmıştır. Bu nedenle Teozofi, Blavatsky’nin zihninde doğruları ilan eden bir dogmalar bütünü değil, insanı düşünmeye, sorgulamaya ve kendi içsel bilincini yapılandırmaya zorlayan canlı bir bilinç mimarisi halini alır; her öğretinin, her sembolün ve her kozmolojik anlatının arkasında, zihni rahatlatmak yerine onu bilinçli bir rahatsızlığa sürükleyen bir derinlik bulunur.
Blavatsky, Teozofi’nin temelini atarken insanı yalnızca fiziksel bir varlık olarak değil, evrenin katmanlı yapısıyla doğrudan bağlantılı, çok düzlemli bir bilinç organizması olarak ele alır ve bu yaklaşım, onun öğretiyi hem bireysel içsel gelişim hem de kozmik evrim perspektifiyle eş zamanlı olarak kurmasına neden olur. İnsan varlığını yedi katmanlı bir yapı olarak tanımlaması, rastgele bir sınıflandırma değil, mikrokozmos ile makrokozmos arasındaki kadim “yukarıda ne varsa aşağıda da o vardır” ilkesinin bilinç düzeyinde yeniden formüle edilmesidir; böylece insan bedeni, arzuları, zihni ve sezgisel özü, evrenin farklı titreşim katmanlarının küçük bir yansıması haline gelir.
Bu yapı içinde Blavatsky, okült bilgiyi merkeze yerleştirmek yerine bilinçli olarak ikinci plana iter; çünkü ona göre görünmeyen güçlerle temas etmek, ahlaki ve zihinsel olgunluk kazanmadan denendiğinde, insanı aydınlatmak yerine kendi gölgesiyle baş başa bırakır ve bu yüzden Teozofi, önce etik farkındalık, sonra içsel disiplin, en sonunda ise derin kozmik anlayış sıralamasıyla ilerler. Teozofi sisteminde evrenin de tıpkı insan gibi yedi temel ilke üzerinden yapılandığı fikri, Blavatsky’nin düşünce mimarisinin en kritik taşlarından biridir; bu anlayışa göre madde, bilinçten kopuk bir yapı değil, bilincin yoğunlaşmış bir halidir ve evrim, yalnızca biyolojik değil, esasen ruhsal bir seyir izler.
Bu noktada sıkça yanlış anlaşılan “kök ırklar” öğretisi, Blavatsky’nin sisteminde biyolojik ayrımlar değil, insanlığın bilinç düzeyinde geçtiği uzun ve sancılı evreleri anlatan sembolik bir zaman şemasıdır; her dönem, insan bilincinin maddeyle kurduğu ilişkiyi yeniden tanımladığı bir aşamayı temsil eder ve bu süreç, nihai olarak daha incelmiş, daha sorumlu bir farkındalığa yönelir. Blavatsky’nin Mahatma kavramını yapılandırma biçimi ise Teozofi’nin en derin katmanlarından birini oluşturur; burada söz konusu olan dışsal otoriteler değil, insan bilincinin erişebileceği ileri farkındalık düzeyleri olup, gerçek öğretmen, insanın kendi içindeki sezgisel merkezdir ve dışsal rehberlik ancak bu merkez uyanmaya başladığında anlam kazanır.
Sistem boyunca semboller, ritüeller ve mitolojik anlatılar dogmatik birer inanç nesnesi olarak değil, zihni kilitli kalıplardan kurtaran anahtarlar olarak konumlandırılır; Blavatsky’ye göre sembol, açıklama değil, idrak çağrısıdır ve bu çağrıya hazır olmayan bir bilinç için sembol yalnızca süslü bir şekilden ibaret kalır. Bütün bu yapı bir araya geldiğinde Teozofi, insanı takipçi olmaya değil, sorumluluk almaya çağıran bir yol haritasına dönüşür; bilginin güç değil yükümlülük olduğu, farkındalığın üstünlük değil alçakgönüllülük gerektirdiği bu sistemde asıl hedef, görünmeyeni kontrol etmekten çok, görünenin ardındaki anlamı taşıyabilecek bir bilinci inşa etmektir.
Blavatsky’nin Teozofi sistemi bu nedenle tamamlanmış bir cevap değil, her nesilde yeniden okunması gereken bir soru olarak varlığını sürdürür ve insanı sürekli şu sarsıcı gerçeklikle yüzleştirir: bilinç genişledikçe hakikat sabit kalmaz, fakat ona bakabilecek göz derinleşir.
