DEHB Sendromu Nedir? Tıbbi, Psikolojik ve Sosyolojik Boyutlarıyla Kapsamlı Bir İnceleme
DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu), çocukluk çağında başlayan fakat çoğu zaman yetişkinlikte de devam eden; dikkat kontrolü, dürtüsellik ve hiperaktivite alanlarında belirgin zorluklara yol açan nörogelişimsel bir bozukluktur. Günümüzde hızlanan yaşam temposu, dijitalleşme ve sosyal baskılar nedeniyle DEHB hem daha görünür hâle gelmiş hem de daha fazla yetişkinde teşhis edilmeye başlanmıştır.
DEHB’nin Tıbbi Temeli
DEHB, bir davranış problemi değil, beyin gelişimi ve nörotransmitter dengesindeki farklılıklarla ilişkilidir. Tıbbi açıdan incelendiğinde DEHB’nin temelini oluşturan faktörler şunlardır:
Beyindeki Nörokimyasal Dengesizlik; Özellikle dopamin ve norepinefrin sistemlerinde işleyiş farklılıkları görülür. Bu iki madde dikkat, motivasyon ve ödül mekanizmasının doğru çalışmasında kritik rol oynar.
Prefrontal Korteks Aktivitesi; DEHB olan bireylerde prefrontal korteks (odaklanma – planlama – karar verme merkezi) daha düşük aktivite gösterir. Bu da; erteleme davranışı, odak kaybı, zayıf zaman yönetimi, dürtü kontrol sorunları gibi belirtileri açıklar.
Genetik Faktörler; Araştırmalar DEHB’nin %70–80 oranında kalıtsal olabileceğini gösteriyor. Ailede DEHB öyküsü olan bireylerde risk daha yüksek.
Nörogelişimsel Farklılıklar; Hamilelikte: erken doğum, düşük doğum ağırlığı, annenin sigara/alkol maruziyeti gibi faktörler DEHB riskini artırabilir.
DEHB’nin Psikolojik Boyutu
DEHB sadece dikkat sorunlarıyla sınırlı değildir; bireyin duygu düzenleme becerilerini ve benlik algısını da etkiler.
Duygusal Düzenleme Güçlüğü; DEHB’li bireylerde duygular daha hızlı yükselir ve daha zor sakinleşir. Aşırı tepki verme, çabuk sinirlenme, hayal kırıklığına toleransın düşük olması görülebilir.
Motivasyon Dalgalanmaları; Beynin ödül sistemi farklı çalıştığı için kişi; “bir türlü başlayamama”, “aniden aşırı odaklanma (hyperfocus)” gibi zıt durumlar yaşayabilir.
Özgüven Sorunları; Sıkça duyulan eleştiriler: “Dikkat etmiyorsun”, “unutuyorsun”, “dağınıksın”, “tembelsin” bireyin benlik algısını zedeler.
Anksiyete ve Depresyon Eşlik Edebilir; DEHB çoğu zaman; sosyal stres, başarısızlık hissi, sürekli yetişememe hali nedeniyle anksiyete ve depresyonla birlikte görülür.
DEHB’nin Sosyolojik Boyutu
DEHB yalnızca bireyin değil, bulunduğu toplum ve çevrenin de şekillendirdiği bir deneyimdir.
Hızlanan Dünyada DEHB Daha Görünür; Dijital yaşam, bildirimler, hızlı tüketim ve çoklu görev kültürü DEHB belirtilerini daha belirgin hale getiriyor. Modern toplum, odaklanmayı zorlaştıran bir yapıya sahip.
Eğitim Sisteminin Baskısı; Klasik eğitim sistemi, uzun süre oturma, aynı konuya odaklanma, kurallı ortamda sessiz kalma üzerine kurulu olduğu için DEHB’li çocuklar dışlayıcı etiketlerle karşılaşabiliyor.
İş Yaşamındaki Zorluklar; Yetişkin DEHB’de; zaman yönetimi, proje tamamlama, detay kaçırma gibi sorunlar kariyer baskısına yol açabilir. Buna rağmen birçok DEHB’li kişi, yaratıcılık, hızlı problem çözme, enerji, esneklik gibi güçlü özellikleri sayesinde yaratıcı sektörlerde başarı kazanır.
Sosyal İlişkiler; Dürtüsellik ve dikkat kaybı; yanlış anlaşılma, söz kesme, unutkanlık gibi davranışlara yol açabilir. Bu da ilişkilerde stres yaratabilir.
DEHB Belirtileri Nelerdir?
Dikkat Eksikliği, kolay dağılma, unutkanlık, projeleri yarım bırakma, detayları kaçırma, hiperaktivite, yerinde duramama, içsel huzursuzluk, aşırı konuşma, dürtüsellik, düşünmeden konuşma, ani kararlar, sabırsızlıktır. Yetişkinlerde ise hiperaktivite daha çok içsel huzursuzluk şeklinde görülür.
DEHB Yönetimi ve Tedavisi
Tıbbi Tedavi; Psikiyatrist tarafından önerilen ilaçlar; dopamin, norepinefrin dengesini düzenleyerek odaklanmayı artırır ve dürtüselliği azaltır.
Psikoterapi; BDT (Bilişsel Davranışçı Terapi), duygu düzenleme teknikleri, zaman yönetimi becerileri DEHB’yi günlük hayatta yönetmeyi kolaylaştırır.
Yaşam Tarzı Düzenlemeleri; Planlayıcı ve ajanda kullanmak, görevleri küçük parçalara bölmek, telefon bildirimlerini azaltmak, düzenli uyku ve egzersiz belirtileri hafifletir.
Çevresel Destek; Aile, okul ve iş ortamının anlayışlı olması DEHB’li bireyin yaşam kalitesini büyük ölçüde artırır.
Sonuç olarak, DEHB bir zayıflık değil, bir farklılıktır. DEHB; tıbbi, psikolojik ve sosyolojik yönleri olan çok boyutlu bir sendromdur. Doğru yönetildiğinde DEHB, bireyin yaratıcılığını, merakını ve enerjisini besleyen bir güce dönüşebilir. Kısacası DEHB, bir eksiklik değil, bir nöroçeşitlilik biçimidir. Tedavi, destek ve farkındalık sayesinde kişi günlük yaşamını daha verimli ve dengeli şekilde sürdürebilir.
