Alışveriş bağımlılığı (onyomani), kişinin alışveriş yapma dürtüsünü kontrol edememesiyle ortaya çıkan, psikolojik, sosyal ve ekonomik sorunlara yol açabilen bir davranış bozukluğudur. Kısa vadeli hazlar uğruna uzun vadeli zararlar doğurabilir.
Alışveriş Bağımlılığı Nedir?
İhtiyaç dışı alışveriş yapma isteğinin tekrarlayıcı ve kontrolsüz şekilde yaşanmasıdır. Kişi, satın alma eylemiyle geçici bir rahatlama hisseder ancak sonrasında pişmanlık, suçluluk ve borçlanma gibi olumsuz duygularla karşılaşır. “Onyomani” terimi, Yunanca “onios” (satış) ve “mania” (çılgınlık) kelimelerinden türetilmiştir. İlk kez 1915’te Emil Kraepelin tarafından tanımlanmıştır.
Belirtileri;
• Sürekli alışveriş yapma düşüncesiyle meşgul olmak
• İhtiyaç dışı ürünler satın almak
• Alışveriş sonrası pişmanlık veya suçluluk hissetmek
• Maddi sıkıntılara rağmen alışverişe devam etmek
• Gizli alışveriş yapmak veya harcamaları saklamak
• Alışverişi stres, yalnızlık veya sıkıntı gibi duygusal durumlarla başa çıkma yöntemi olarak kullanmak
Nedenleri;
•Duygusal boşluk: Alışveriş, geçici bir tatmin ve kontrol hissi sağlar.
•Toplumsal baskı: Reklamlar, sosyal medya ve tüketim kültürü bireyleri sürekli yeni şeyler almaya teşvik eder.
•Kişilik özellikleri: Dürtüsellik, düşük benlik saygısı ve depresyon gibi durumlar alışveriş bağımlılığı riskini artırabilir.
Nasıl Başa Çıkılır?
• Farkındalık geliştirme: Harcama alışkanlıklarını takip etmek ve tetikleyici duyguları tanımak.
• Bütçe planlama: Alışverişe çıkmadan önce ihtiyaç listesi oluşturmak ve limit belirlemek.
• Alternatif aktiviteler: Stresle başa çıkmak için spor, sanat veya sosyal etkinliklere yönelmek.
• Profesyonel destek: Psikoterapi, özellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT), alışveriş bağımlılığıyla mücadelede etkili olabilir
Alışveriş bağımlılığı, bireyin psikolojik sağlığını ciddi şekilde etkileyebilir; özellikle depresyon, anksiyete, düşük özsaygı ve duygusal boşluk gibi sorunlarla yakından ilişkilidir. Bu bağımlılık, sadece maddi değil, aynı zamanda ruhsal bir yük haline gelir.
Alışveriş Bağımlılığının Psikolojik Etkileri
1. Duygusal Boşluk ve Tatmin Arayışı
• Kişi, alışverişi bir “duygusal dolgu” olarak kullanır.
• Geçici bir haz ve rahatlama hissi yaşanır, ardından suçluluk ve pişmanlık gelir.
2. Depresyon ve Anksiyete
• Alışveriş bağımlılığı, depresyon ve kaygı bozukluklarıyla birlikte görülebilir.
• Özellikle alışveriş sonrası yaşanan pişmanlık, bu duyguları daha da derinleştirebilir.
3. Düşük Özsaygı ve Kimlik Arayışı
• Birey, satın aldığı ürünlerle kendini daha değerli hissetmeye çalışır.
• Bu durum, içsel memnuniyetsizlik ve kimlik karmaşasına yol açabilir.
4. İlişki Problemleri
• Gizli alışveriş, borçlanma ve dürtüsel harcamalar aile içi çatışmalara neden olabilir.
• Güven sorunları ve iletişim kopuklukları yaşanabilir.
5. Kontrol Kaybı ve Bağımlılık Döngüsü
• Kişi, alışveriş yapma dürtüsünü kontrol edemez hale gelir.
• Bu döngü, tıpkı madde bağımlılığında olduğu gibi tekrar eden bir davranış halini alır.
Alışveriş bağımlılığı, dışarıdan “keyifli bir alışkanlık” gibi görünse de, altında yatan psikolojik dinamikler oldukça derindir.
