“Ali kıran baş kesen” ifadesi, Türkçede belirli bir kişiyi değil, tarihsel ve mitolojik çağrışımlarla birleşmiş, zaman içinde deyimleşmiş bir karakteri temsil eder ve bu karakter genellikle hukuka, kurala, düzenlemeye, merhamete, istişareye ya da ortak akla ihtiyaç duymadan, kendi keyfi gücüyle hüküm veren, kafasına estikçe cezalandıran, gerektiğinde bağıran, çağıran, korkutan, ortalığı velveleye veren, kısacası mutlak otoriteyi elinde tuttuğunu zanneden ama çoğu zaman adaletle değil, güç gösterisiyle hareket eden bir tip olarak tasvir edilir.

Bu adlandırmanın arkasında gerçek bir tarihi şahıs bulunmaz; “Ali” ismi Türk kültüründe güçlü, sert, erkeksi, yiğit, bazen kabadayı karakterlerin adı gibi kullanıldığı için, “kıran baş kesen” ibaresiyle birleşince ortaya “her şeye hükmeden, hesapsız cezalandıran, kimseye söz hakkı tanımayan” bir figür çıkar ve bu figür halk dilinde korkutucu olduğu kadar hafif mizahi tarafı da olan bir abartıdır.

İfadenin altındaki toplumsal ima şudur; Otoritenin olduğu yerde hukuk ve denge olması gerekir, fakat bazen insanlar güç edindiklerinde kurumsal sınırları tanımaz ve kendi iradelerini mutlak doğru zannederler; işte böyle durumlarda halk, böyle davranan kişiyi isim vermeden, hiçbir bireyi hedef almadan, yalnızca tavrı eleştirmek için “Ali kıran baş kesen” diye nitelendirir, çünkü bu isim hem güvenli bir mesafe sağlar hem de mesajı net verir: Kuralın, aklın ve vicdanın olmadığı yerde güç gösterisi vardır ama adalet yoktur.

Bu deyim, aslında toplumsal hafızanın doğrudan hukuka gönderme yaptığı bir kültürel eleştiri biçimidir; kimin elinde olursa olsun, denetlenmeyen güç hem kendini hem çevresini tüketir ve halk bunu asırlar boyunca gözlemlemiştir, bu yüzden ifadenin içindeki hafif tehdit ve hafif alay karışımı, tam da otoritenin sınırsızlığına duyulan güvensizliği özetler.